Prawo karne nieletnich jest jednym z najważniejszych aspektów współczesnego prawa karnego. Chroni ono prawa nieletnich i zapewnia odpowiednią reakcję na ich przestępcze zachowania. W tym artykule postaramy się omówić główne cechy prawa karnego nieletnich, w tym warunki jego stosowania oraz jego cele.
Czym jest prawo karne nieletnich?
Prawo karno nieletnich jest specjalną gałęzią prawa i odnosi się wyłącznie do dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat. Obejmuje to przepisy regulujące zabronione zachowania, zasady postępowania wobec nieletnich, jak i kar oraz sankcji, dotyczących młodzieży. W prawie karnym nieletnich wyodrębnia się cztery główne elementy: stosunek prawa do powstania przestępstwa, naprawy wyrządzonej szkody, postawienia wobec odpowiedzialności karnej i karania. Prawo to zakłada jasne zasady zarówno dla sądownictwa, jak i wyroków w stosunku do osób, które dokonują przestępstwa. Ocenia się możliwość winy i jeśli ucruchomiono postępowanie wyjaśniające, można wymierzyć karę specjalną lub postawienie przed sądem w wieku pełnoletnim. Możliwe jest odbywanie kary w warunkach nieletnich, jak i poprawczych, jednak niezależnie od rodzaju nakładanej kary, priorytetem jest przywrócenie nieletnich do społeczeństwa.
Jakie są zasady postępowania wobec nieletnich w Polsce?
Nieletni w wieku poniżej 18 lat w Polsce są objęci specjalną ochroną. Prawo przewiduje pewne ograniczenia w stosunku do ich postępowania i odpowiedzialności. Przede wszystkim nieletni nie mogą przekraczać bufora chroniącego młodzież – określego wieku, po którym zaczynają obowiązywać dalsze formy odpowiedzialności za złe uczynki. Dla nieletnich w wieku od 13 do 17 lat granica ta wynosi 14 lat. Oznacza to, że młodzież przed dojściem do tego wieku stwierdza się ich bezwinnym i skutecznie uniemożliwia im się poddanie postępowaniu karnem. Ponadto, wstępnie opóźniona jest również uznawalność samoistnego dokonywania czynności prawnych przez osoby niedołężne. W tym wypadku wiek, w którym zostanie uznana samodzielność wynosi 17 lat. Przepisy określają również, że nieletni nie mogą pozostawać pod stałą opieką osób trzecich bez zgody organów państwowych, zanim nie zostaną uzyskane wymagane do tego dokumenty. Należy jednak dodać, że oczekiwane w tym wypadku postępowanie musi być zgodne ze stwierdzonymi prawami dziecka.
Jakie są najnowsze zmiany w prawie karnym nieletnich?
Od lipca 2019 roku istnieje nowy akt prawa karnego nieletnich, który zastąpił istniejący akt z 1997 roku. To, co w szczególności uległo zmianie, to definicja nieletniego, obowiązujące wymiary kary czy obowiązkowe postanowienia naprawcze. Definicja nieletniego została zmieniona z 15 lat do 18 lat, zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Wymiary kary uwzględniają odpowiedzialność karną osób w wieku 12–17 lat w porównaniu z cięższymi karami należnymi dorosłym skazanym w postępowaniu karnym. Oprócz karania zostały też wprowadzone postanowienia naprawcze dla nieletnich, by chronić ich rozwój szacunku do prawa i odpowiedzialności. Postanowienia takie szanują prawa dziecka i podkreślają jego potrzeby rehabilitacyjne i osobiste oraz rodzinno-społeczne. Wypadkowe kary to kary pozbawienia wolności, kontrola policyjna, towarzyszące kary pieniężne lub porządkowe, a także takie nakazy, jak nadzór policji, nadzór wychowawczy, zajęcia z zakresu przeciwdziałania przestępstwom, obywatelskie rekompensaty lub nadzór społeczny.