Kiedy słyszymy słowo „odpowiedzialność karna”, prawdopodobnie skojarzy nam się ono z karami wiążącymi się z naruszeniem prawa. Warto jednak wiedzieć, że odpowiedzialność karna to jedno – ale nie jedyne – pojęcie związane z przestępstwem. W tym artykule postaramy się wyjaśnić, na czym dokładnie polega odpowiedzialność karna oraz jakie są jej konsekwencje.
Czym jest odpowiedzialność karna?
Odpowiedzialność karna jest podstawowym pojęciem prawnym i wyraża krótko, że policja, prokuratura lub inny aparat wymiaru sprawiedliwości jest uprawniony do postępowania wobec osoby, która popełniła przestępstwo. Jest to system prawny, który ma na celu zarówno zapobieganie popełnianiu niezgodnych z prawem działań, jak i stosowanie surowych kar na tych, którzy dopuścili się takich czynów. Pieniące kary za przestępstwa zależą od charakteru przestępstwa i mogą obejmować takie środki jak ograniczenia wolności obywatelskiej, więzienia, grzywny lub kara śmierci. Prawnicy twierdzą też, że odpowiedzialność karna jest głęboko zakorzenionym mechanizmem, który osłabia jednostki lub całe społeczeństwa z powodu wielu nielegalnych działań. Dlatego też konieczne jest, aby obywatele byli świadomi swoich obowiązków i praw wobec państwa. Zazwyczaj obowiązkiem państwa jest dostarczanie obywatelom informacji o istnieniu i wymogach prawa karnego oraz o obrzędzie związanym z wymierzaniem kar przez władze. Kary karne mogą doprowadzić do zmiany postępowania człowieka, a także zniechęcić go do popełniania powtarzalnego przestępczości.
Kiedy można ponieść odpowiedzialność karną?
Kiedy można ponieść odpowiedzialność karną? Do odpowiadania na to pytanie należy pamiętać o podstawowym założeniu, że wszelkie czyny zabronione są zakazane i jest to podstawowe uprawnienie każdego człowieka. Przestępstwo, czyli czyn, wobec którego może zastosować się środki karne, to każde działanie lub zaniechanie, które jest zabronione w prawie karnym i jest poza zakresem dozwolonych działań w społeczeństwie. Paganie takiego prawa skutkują odpowiedzialnością karną, która dotyczyła każdej osoby, która postępowała zgodnie z zakazem lub z własnej woli pogwałciła polskie prawa i zasady. W zależności od rodzaju przestępstwa można ponosić odpowiedzialność karną w postaci: aresztu tymczasowego, grzywny, kary więzienia, nawiązki, a nawet w niektórych przypadkach może dojść do pozbawienia wolności. Ponadto grozić może także odpowiedzialność karna w formie oddalenia się od wymiaru sprawiedliwości, a nawet dożywotniego pozbawienia wolności. W przypadku gdy do przestępstwa dopuściła się osoba będąca małoletnia, odpowiedzialność karna może zostać zastosowana w postaci środków wychowawczych oraz zaopatrzeniowych.
Jakie są wyjątki od odpowiedzialności karnej w Polsce?
W Polsce istnieją dwie podstawowe wyjątki od odpowiedzialności karnej: brak winy oraz wyłączenie czynu zabronionego. Pierwszym z nich jest brak winy, oznaczający, że dana osoba zachowuje się zgodnie z prawem i nieświadomie popełnia przestępstwo lub nie dobrowolnie powoduje jego skutki. Takim wyjątkiem jest chociażby przymus, czyli sytuacja, w której prawo nakazuje danej osobie wykonanie określonego działania bez możliwości odmowy. Drugim przypadkiem jest wyłączenie czynu zabronionego, a więc sytuacja, w której przepisy prawa umożliwiają określonym grupom ludzi działania przeciwprawne. Przykładem tego stanu są sytuacje polegające na odrywaniu się od własnej woli, samousprawiedliwianiu lub też konieczności w celu ocalenia ludzkiego życia. Warto pamiętać, że tego rodzaju okoliczności są przynajmniej częściowo udowodnione i muszą być popierane przez odpowiednie dowody.